راهنمای سفر به یزد؛ از بلندای بادگیر تا قلب قنات

یزد، نمادی از استقامت در دل کویر، شهر قنات‌ها، بادگیرها و دوچرخه‌ها، اولین شهر خشت خام جهان و دومین شهر تاریخی زنده دنیا پس از ونیز ایتالیا، در دره ای وسیع، خشک و محصور بین رشته کوه‌های شیرکوه و خرانق روزگار می‌گذراند. یزد را به مردمان آرام، باوقار و پرتلاشش می‌شناسند. زندگی در طبیعت بی‌رحم کویر را نبوغ معماری این مردمان، در استفاده هرچه بهتر از امکانات محدود طبیعی میسر کرده است؛ آنگاه که خنکای مختصر نسیم بلندای آسمان، از قامت بادگیرها به قلب خانه‌ها راه می‌یابد و آب، این مایه آبادانی، از اعماق زمین و از کیلومترها آنطرف‌تر به راهنمایی قنات‌ها تا هر سرای و محله از شهر راه می‌یابد. در این راهنمای سفر بعد از مرور راه‌های دسترسی، اماکن مناسب برای اقامت و معرفی سوغات یزد، به معرفی مختصری از جاذبه‌های استان یزد می‌پردازیم.

راههای دسترسی

هوایی

اگر قصد دارید با هواپیما به یزد سفر کنید، فرودگاه بین المللی شهید صدوقی یزد که در حاشیه شمال غربی شهر قرار گرفته است، پذیرای شما خواهد بود. این فرودگاه به شهر‌های تهران، مشهد، اهواز، بندرعباس و کیش پرواز دارد. پروازهای خارجی فرودگاه هم به شهر های دمشق، جده و مدینه و نجف انجام می‌شود. پس از رسیدن به این فرودگاه می‌توانید از طریق بلوار آزادگان و پس از آن بلوار شهید صدوقی فاصله حدود ۱۰ کیلومتری به سمت بافت تاریخی شهر را طی کنید.

ریلی

ایستگاه راه آهن شهر یزد، در میدان راه آهن این شهر و در نزدیکی میدان امام حسین (ع) ( یکی از میادین اصلی شهر ) واقع شده است و در نتیجه امکان اعزام به هر نقطه شهر از ایستگاه راه آهن یزد در هر ساعت شبانه روز وجود دارد. به علاوه سایر شهرهای استان یزد همچون اردکان، میبد و بافق هم دارای ایستگاه راه آهن هستند و امکان سفر مستقیم ریلی از سایر شهرهای ایران به آنها وجود دارد.

جاده‌ای

از تهران می‌توان از طریق خروجی اتوبان خلیج فارس، وارد اتوبان تهران- قم شده و مسیر را به سمت یزد ادامه داد. بخش اعظمی از مسیر تهران به یزد، آزادراه و سایر مسیر بزرگراه است که از قدیم به جاده سنتو معروف شده است. این جاده راه اصلی ارتباطی بین یزد، تهران و اصفهان و دیگر نقاط شمالی استان است. راه‌های جنوبی یزد آن را به استان‌های کرمان، هرمزگان و سیستان و بلوچستان پیوند می‌دهد. راه یزد - تفت - ابرکوه در غرب، یزد را به استان‌های فارس، کهکیلویه و بویر احمد و بوشهر و حتی خوزستان و لرستان متصل می‌سازد. از شرق نیز راه یزد - طبس استان را به استان‌های خراسان جنوبی و خراسان رضوی و شهر مشهد متصل می‌کند.

پایانه اتوبوس برون شهری یزد نیز در حاشیه غربی شهر یزد و در فاصله ۱۰ کیلومتری از مرکز شهر قرار گرفته است. با این حال در تمام ساعات شبانه روز تاکسی‌ها و اتومبیل‌های شخصی آماده‌اند تا شما را به هر نقطه از شهر انتقال دهند.

سوغات یزد

ساکن هر کجای ایران که باشید حتما نام باقلوا، قطاب، کیک یزدی و ترمه را شنیده‌اید. اگر به یزد سفر کردید، از انواع شیرینی‌جات مخصوص یزدی گرفته تا سفال‌های میبد و سرامیک و کاشی، انتخاب‌های زیادی برا ی خرید سوغات پیش رو دارید.

از مشهورترین شیرینی‌های یزدی می‌توان به قطاب، پشمک، باقلوا، کیک یزدی، لوزهای پنجگانه، حاجی بادام، سوهان، نان برنجی و شامی یزدی اشاره کرد. منسوجات یزد را با شعربافی، ترمه یا انگشت بافت، زری‌دوزی، مخمل، دارایی‌بافی (ایکات)، شمد، چادرشب، روتختی و دستمال یزدی می‌شناسند. قالی، قالیچه، گلیم، سجاده، زیلو، پتو، سفره، بقچه، روفرشی، لنگ، حصیر، فال، سرامیک، کاشی، ارده، حلوا ارده، گیوه، سریشم و زیورآلات طلا از دیگر انتخاب‌های پیش رو برای خرید سوغات در استان یزد است.

اقامت در یزد

اگرچه لذت سفر به یک شهر تاریخی با اقامت در هتل‌های سنتی دوچندان می‌شود، اما اگر اقامت در هتل‌های مدرن را ترجیح می‌دهید، یزد همچون سایر شهرهای ایران هتل‌های بسیاری را در خود جای داده است. هتل‌های ارگ جدید، جهانگردی، زنبق و هتل کاروان، از لحاظ امکانات و فضا نسبت به سایر هتل‌های مدرن این شهر از وضعیت بهتری برخوردار هستند. پیشنهاد کجارو به شما، اقامت در هتل‌های سنتی شهر است؛ چرا که اقامت در این هتل‌ها در هر شهری امکان پذیر نیست و علاوه بر آن اقامت در هتل‌هایی چون هتل موزه فهادان، صفائیه، والی، داد، مشیرالممالک، مهر، ادیب الممالک و هتل سنتی کوروش، شما را با حال و هوای روزگاران قدیم شهر یزد بیشتر آشنا می‌کند. اگر قصد اقامت در هتل را ندارید، سوئیت و منزل برای اجاره وجود دارد و همچنین در کنار بسیاری از پارک‌ها و ورودی‌های شهر، مکان‌هایی برای استقرار چادر مسافرتی در نظر گرفته شده است.

غذاهای یزدی

قرار گرفتن در کمربند خشک جهانی، زمستان‌های سرد و نسبتا مرطوب و تابستان‌های گرم، طولانی و خشک یزد باعث شده تا مردم این شهر از سنت غذایی خاصی پیروی کنند. به همین دلیل یزدی‌ها تابستان را با انواع آش و زمستان را با غذاهای شیرین و شیرینی‌جات مشهور این شهر سپری می‌کنند. به علاوه در یزد اکثر غذاهای سنتی مفاهیم ارزشی خاص خود را دارد و هر کدام از آنها در مراسم و مناسبت خاصی استفاده می‌شود. آش شولی و قیمه یزدی از معروفترین غذاهای یزدی است که می‌توانید آن‌ها را در بسیاری از رستوران‌های یزد نوش جان کنید. حاجی آشپز، رستوران مشیر الممالک، رستوران سنتی خوان دو حد، رستوران سنتی ماهور، رستوران سنتی ادیب الممالک، رستوران ابوالمعالی و رستوران ملک التجار از رستوران‌های خوب شهر هستند که از رفتن به آنها پشیمان نمی‌شوید.

بافت تاریخی یزد

بافت تاریخی شهر یزد از میراث تاریخی زنده بشر و از جاذبه‌های گردشگری ایران است. یزد که به عنوان اولین شهر خشت خام دنیا و دومین شهر تاریخی جهان شناخته شده است، برخی از برترین جاذبه‌های گردشگری، تاریخی و میراث فرهنگی را در خود جای داده است. شهر یزد در برخی فصول سال میزبان گردشگرانی می‌شود که تعدادشان به ۲ برابر جمعیت ساکنان این شهر می‌رسد. از نارین قلعه، قدیمی‌ترین بنای خشتی جهان گرفته تا بلندترین بادگیر جهان و از قدیمی ترین مسجد ایران تا بافت تاریخی مسکونی شهر یزد، جذابیت‌های تاریخی بی‌شماری در جای‌جای استان یزد خودنمایی می‌کند. تاریخ نویسان معتقدند که قدمت یزد به دوران پیش از اسلام باز می‎‌گردد. قدمت بسیاری از آثار تاریخی کشف شده در شهر یزد به قرن پنجم هجری باز می‌گردد. به هر روی، تاریخ سکونت انسان در این خطه از هزاره سوم پیش از میلاد فراتر رفته است؛ به طوری که در عهد پیشدادیان طایفه‌های در حال کوچ از بلخ به پارس، این سرزمین را یزدان نامیدند و از آن زمان به بعد یزد محل عبادت شد. در کوچه پس کوچه‌های بافت تاریخی و ۷۰۰ هکتاری یزد که از آن به عنوان گسترده‌ترین بافت خشتی موجود یاد می‌شود، خانه‌ها، ساباط‌ها و ابنیه بسیاری به چشم می‌خورد. هم‌اکنون بسیاری از بناهای موجود در بافت شهر یزد توسط متولیان میراث فرهنگی در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. در ادامه به مرور مختصری از مهم‌ترین جاذبه‌های شهر می‌پردازیم.

آتشکده زرتشتیان یزد

آتشکده یزد محل نگهداری آتش مقدس زرتشتی در شهر یزد و نیایشگاه زرتشتیان ساکن در این شهر است. ورود به این نیایشگاه همیشه برای نیایش کنندگان با آدابی همچون پاکیزگی زنان و مردان همراه بوده است. مردان باید با کلاه سفید و زنان با روسری سفید، لباس روشن و بدون کفش وارد شوند. آتش مقدس درون مجمر بزرگی از جنس برنز است و شخصی به نام «هیربد» مسئول روشن نگه داشتن آتش مقدس است. بازدیدکنندگان می‌توانند این آتش همیشه فروزان را از پشت دیوار شیشه‌ای تماشا کنند؛ آتشی که بیش از ۱۵۰۰ سال روشن نگه داشته شده است. این آتش فروزه‌ای از آتش آتشکده کاریان در لارستان است که به عقدای یزد آورده شد و نزدیک به ۷۰۰ سال در آنجا روشن نگه داشته شد. پس از آن در سال ۵۲۲ از عقدا به اردکان برده شد و نزدیک به ۳۰۰ سال هم در اردکان یزد بر افروخت تا در سال ۸۵۲ از اردکان به یزد نقل مکان کرد. نخست در محله‌ای به نام «خلف خان علی» در خانه یکی از موبدان بزرگ به اسم «موبد تیرانداز آذرگشسب» نگهداری می‌شد و در سال ۱۳۱۳ پس از ساخته شدن این آتشکده، به درون آن برده شد.

نشانی: یزد، خیابان آیت الله کاشانی، کوچه آتشکده

میدان امیر چخماق

مجموعه امیرچخماق یزد شامل بازار، تکیه، مسجد و آب انبار می‌شود که قدمت آن به دوره تیموریان (قرن ۹ هجری) باز می‌گردد.

امیرجلال الدین چخماق شامی از سرداران شاهرخ تیموری و حاکم یزد، با همکاری همسر خود، ستی فاطمه خاتون، برای آبادانی یزد مجموعه‌ای شامل تکیه، میدان، حمام، کاروانسراها، خانقاه، قنادخانه، چاه آب سرد و مسجد امیرچخماق را ساخت.

نشانی: خیابان امام، میدان امیر چخماق

مسجد جامع یزد

مسجد جامع یزد به شیوه ایوانی در دل کویر در حدود ۱۰۰ سال و در طی سه دوره بنا شده است. پایه‌های اصلی مسجد مربوط به دوره ساسانیان، بنای گنبد خانه متعلق به دوره ایلخانی و سر در رفیع مسجد متعلق به زمان شاهرخ و دوره تیموری است. این بنا از لحاظ خوابیدگی گنبد، سردر رفیع و بلند و همچنین کاشیکاری زیبا و منحصربه فرد، شهرت بسیاری یافته است.

نشانی: یزد خیابان امام، خیابان مسجد جامع

خانه لاری‌ها

مالک این خانه حاجی محمد ابراهیم لاری بوده و قبلا به عنوان خانقاه نعمت الهی شناخته می‌شده است. درها، پنجره‌ها، ارسی‌ها و اتاق‌های آینه کاری و نقاشی شده این بنا یکی از نمونه‌های زیبا و عالی خانه‌های اعیانی قرن سیزدهم است.

نشانی: یزد محله فهادان، خیابان امام خمینی

باغ دولت آباد

این باغ فوق‌العاده زیبا به دستور محمد تقی خان بافقی ساخته شده و یادگاری از دوران افشاریه و زندیه است.

بادگیر باغ دولت آباد با ۳۳ متر ارتفاع، بلندترین بادگیر دنیا است.

نشانی: بلوار دولت آباد، خیابان شهید رجایی

موزه قصر آیینه و روشنایی

موزه آیینه و روشنایی یزد در سال ۱۳۷۷ هجری شمسی، پس از انجام تعمیرات اساسی در خانه «صراف زاده» افتتاح شد. این موزه با زیر بنای ۸۳۷ متر مربع در باغی مصفا با وسعت ۸۱۷۴ متر مربع قرار دارد. این موزه تنها موزه تخصصی در رابطه با موضوع نور در ایران است و انواع پیه سوز، شمع سوز، نفت سوز و اشیای برقی را در خود جای داده است. اشیای موجود در این موزه از جنس سفال، شیشه، برنج، مس و برنز است. ساختمان این موزه کوشکی در میان باغ است. حیاط وسیع با استخری در وسط، اتاق‌های گچ بری و آینه کاری شده رو به استخر، راهروهای تو در تو و حوضخانه از جاذبه‌های چشم نواز این بنا است که در زمان پهلوی اول بنا شده است. سبک معماری ترکیبی سنتی و اروپایی دارد و شامل اتاق‌هایی رو به استخر یا نشیمن بهاری، اتاق خواب، قسمت شاه‌نشین، حوضخانه و سرویس است. تزئینات اتاق‌ها شامل گچبری، نقاشی روی دیوار و آیینه‌کاری است که حوضخانه بنا بیشترین تزئینات را در خود جای داده است.

نشانی: خیابان کاشانی، روبروی بوستان هفت تیر

آب‌انبار شش بادگیر

این آب‌انبار یکی از دیدنی‌های شهر یزد و از جمله بناهای دوره معاصر است که ۱۸۰ سال قدمت دارد. این بنا که در دوره قاجار ساخته شده، حدود ۱۸۰ سال پیش بازسازی شده است. این بنا ۶ بادگیر دارد که ۳ تا از آنها قدیمی و ۳ تا از آنها نوساز است. در مناطق کویری آب اهمیت ویژه‌ای دارد، به همین دلیل برای ساخت آب انبارها دقت خاصی می‌شده است. این آب انبار در منطقه‌ای به همین نام قرار دارد و مورد توجه اهالی و مسافران این شهر است.

نشانی: میدان شهیدبهشتی،خیابان دهم فروردین

مدرسه ضیائیه (زندان اسکندر)

مدرسه ضیائیه که به زندان اسکندر نیز معروف شده در سال ۶۳۱ هجری قمری توسط ضیاءالدین حسین رضی بنا و در سال ۷۰۵ هجری قمری توسط پسرانش، مجدالدین حسن و شرف الدین علی، تکمیل شده است. مدرسه ضیائیه حدود ۷۰۰ سال پیش محل تدریس بوده و بزرگان و علماء در این محل به بحث و بررسی می‌پرداختند. گنبد این بنا که تماما از خشت خام ساخته شده، دارای تزئینات و آرایش گچبری و نقاشی با آبرنگ طلایی و لاجوردی بوده که در حال حاضر قسمت‌هایی از آن بر روی گچ سفید باقی مانده است. در مورد این بنا روایت‌های متفاوتی وجود دارد که قدمت ساختش را به زمان حمله اسکندر مقدونی به ایران نسبت می‌دهند. دلیل شهرت این مدرسه به زندان اسکندر آن است که علاوه بر دور افتادگی آن از شهر یزد و مراکز پر رفت و آمد آن، به روایتی محل تبعید افرادی به دستور اسکندر مقدونی نیز اینجا بوده است.

نشانی: محله فهادان، کوچه رختشوی‌خانه، کوچه حمام نو

میدان ساعت (میدان وقت الساعت)

قدیمی‌ترین و اولین ساعت شهری در ایران در میدانی نصب شده که به وقت‌الساعت معروف است. این ساعت ساخته‌ی فردی به نام ابوبکر است که در شهر یزد ساعت ساز بوده است.

این ساعت در سال ۷۲۵ هجری قمری در مدرسه رکنیه، کنار مسجد جامع یزد نصب شده است. این مکان بعدها به نام میدان وقت‌الساعت معروف شده است.

قنات زارچ

این قنات در شهر یزد واقع شده و تعدادی از میله‌های آن در محل مسجد جامع یزد قرار گرفته است. آن طور که نشان داده شده، این قنات قبل از اسلام وجود داشته است و پس از آن، مسجد جامع یزد را در حریم قنات ساختند تا از طریق پایاب از آب قنات جهت وضو گرفتن استفاده شود. مظهر قنات در شهر زارچ قرار دارد. این قنات سه شاخه کوره جدا از هم به نام‌های شیرین، شور و ابراهیم خویدکی دارد. در مجموع طول کوره قنات به بیش از ۷۱ کیلومتر می‌رسد. ۸۰۰ خانوار کشاورزی از آب این قنات استفاده می‌کنند و حدود ۲۵ هکتار سطح زیر کشت باغی از جمله باغات انار، انگور، انجیر، سیب، پسته و هلو به همراه ۴۰۰ هکتار سطح کشت زراعی تحت پوشش این قنات قرار دارد.

جاذبه های تاریخی سایر شهرهای استان یزد

پیر چک چک (پیر سبز)

منطقه «چک چک» یا «چکچکو» یکی از مناطق و عبادتگاه‌های اقلیت مذهبی زرتشتی است که در یزد جمعیت زیادی را شامل می‌شود. این منطقه کوهستانی در واقع محل انجام عمل عبادی دین زرتشت، چیزی شبیه حج است که از ۲۴ خرداد ماه هرسال به مدت ۴ روز در این منطقه برگزار می‌شود. دلیل نامگذاری این مکان هم به دلیل صدای چک‌چک آبی است که درون این دره شنیده می‌شود. افسانه‌های زیادی در مورد این زیارتگاه وجود دارد؛ اینکه زنی به اسم نیک بانو، خواهر شهربانو، دختر یزدگرد که از دست مهاجمین فرار کرده بود، به غاری پناه برده و از خدا می خواهد که او را از دید دشمنان پنهان کند و چنین نیز می‌شود.

نشانی: یزد - اردکان ۴۳ کیلومتری اردکان

نارین قلعه (نارنج قلعه)

در میبد یزد بنایی تاریخی وجود دارد که در زبان عامه به نارنج قلعه معروف شده است. این قلعه قدیمی که روی یک تپه گلی و مشرف به شهر ساخته شده، یکی از آثار تاریخی قبل از اسلام این منطقه است. این بنای چند طبقه تماما از خشت و گل بوده و به نظر می‌رسد در ۵ مرحله ساخته شده باشد. بخش پایینی بنا که به بوکن معروف است، در دل زمین حفر شده است.

سیستم دفاعی این قلعه شامل خندق و حصار و برجهای حفاظتی بوده که در دوره پهلوی و هنگام ساخت جاده تخریب شده است.

نشانی: یزد؛ میبد، میدان شهرداری

زیارتگاه زرتشتیان پیر هریشت

زیارتگاه پیر هریشت روی دامنه کوهی در شرق شهر اردکان قرار گرفته است. دلیل اعتقاد زرتشتیان به این مکان، به روایتی از ناپدید شدن بانوی یزدگرد در زمان حمله اعراب در این محل بوده است. هر سال در هجدهم فروردین، زرتشتیان برای زیارت به اینجا می‌آیند و اتراق می‌کنند. ‏بنای زیارتگاه از یک اتاق و یک پستو تشکیل شده و در قسمتی از کوه آتشی همیشه روشن وجود دارد. اتاقک‌های متعددی نیز جهت اسکان میهمانان در نظر گرفته شده است.

نشانی: اردکان، پانزده کیلومتری شرق اردکان، جاده چوپانان

رباط زین‌الدین

این کاروانسرا به دستور زین‌الدین گنجعلی‌خان ریگ، حکمران کرمان و به امر شاه عباس ماضی در قرن دهم هجری قمری در ۶۰ کیلومتری جاده فعلی یزد - کرمان ساخته شده و تاریخ ساختش مصادف با ساخت حمام گنجعلی‌خان کرمان است.

کاروانسرا شکلی دایره‌ای دارد که ۵ برج پیوسته از آن محافظت می‌کرده‌اند. ساختمان بنا آجری و با کیفیت خوبی اجرا شده است. اتاق‌ها، سکوهای استراحت مسافران، شاه‌نشین، شترخانه و بادگیر، فضای داخلی کاروانسرا را تشکیل می‌دهد.

نشانی: یزد، مهریز، ۶۰ کیلومتری جاده کرمان

مسجد جامع فهرج

بیشتر بنای این مسجد از خشت و گل ساخته شده و تاریخ ساخت آن به صدر اسلام باز می‌گردد. این مسجد در تاریخ معماری اسلامی ایران از اهمیت زیادی برخوردار است. در این مسجد که قدیمی‌ترین مسجد ایران است، هنوز هم نماز جماعت برگزار می‌شود.

نشانی: ۳۰ کیلومتری‌ شرق‌ یزد

مسجد ریگ رضوانشهر (مسجد ریگ مجومرد)

این مسجد که در قرن ۸ هجری و به دست معین‌الدین اشرف ساخته شده، تا همین چند سال پیش زیر شن‌ها مدفون بوده و در سال ۱۳۷۰ به طور اتفاقی کشف شده است. بعد از جستجوها و مرمت‌هایی که در محل این مسجد انجام شد، محرابی کاشی شده در قسمت جنوبی آن هوایدا شد. این مسجد امروزه در جوار رضوانشهر واقع شده است و اطراف آن را شن‌های روان احاطه کرده است. ساختار معماری مسجد و ستون‌های ستبر آن و وسعت بنای مسجد، حکایت از بزرگی و عظمت رضوانشهر یزد در گذشته‌های دور دارد.

منارجنبان خرانق

وجود مناره‌ای تاریخی که بتوان با دست آن را به راحتی تکان و حرکت داد، یکی از جاذبه‌های حیرت انگیز معماری ایرانی است. از منارجنبان‌های مشهور اصفهان که بگذریم، نمونه‌ای دیگر در بخش خرانق یزد قرار گرفته است. این مناره سه طبقه، راهرویی حلزونی شکل دارد و قدمت آن به دوره سلجوقی می‌رسد. بخش بالایی این مناره که ساختاری چوبی دارد، به دلیل ترس از ریزش توسط اهالی جدا شده و روی زمین قرارگرفته است. براساس اسناد موجود، این منارجنبان از منارجنبان معروف اصفهان قدیمی‌تر است.

نشانی: یزد - اردکان اردکان ، بخش خرانق